طرح بانکداری مجلس در صورتی که به شکل کنونی آن تصویب شود، باعث تغییر ساختار بانک مرکزی شده و براساس آن یک هیات عالی متشکل از 9 عضو اجرایی و غیر اجرایی، جایگزین شورای پول و اعتبار فعلی خواهد شد. 

به گزارش خبرنگار اگزیم نیوز، نمایندگان مجلس در نشست علنی روز سه‌شنبه، ۲۶ آذرماه با ۱۳۲ رای موافق، ۴۴ رای مخالف و ۶ رای ممتنع از ۲۰۱ نماینده حاضر در جلسه با کلیات طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران موافقت کردند.

نمایندگان مجلس به منظور سامان بخشیدن به نظام بانکی و اصلاح آن، 4 طرح «طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران»، «طرح بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران»، «طرح تاسیس بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران»، «طرح عملیات بانکی بدون ربا» و «لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور» را به استناد تبصره یک ماده ۱۴۳ آیین نامه داخلی به دلیل تشابه موضوع طرح‌ها و لایحه مذکور با هم ادغام کرده‌اند.

ترکیب ۹ نفره هیات عالی براساس وظیفه اتخاذ سیاست‌های پولی و ارزی و تدابیر کلان برای هدایت تسهیلات و اعتبارات بانکی را بر عهده دارد و در صورت تصویب جایگزین شورای پول و اعتبار می‌شود.

براساس این طرح، هیات عالی، بالاترین مرجع سیاست گذاری، تصویب دستورالعمل‌ها و نظارت بر حسن اجـرای قـوانین و مقـررات در بانک مرکزی است و جایگزین شورای پول و اعتبار فعلی می‌شود.

براساس این طرح، هیات عالی مرکب از شش عضو غیراجرائی و سه عضو اجرائی، به شرح زیر است:

الف- اعضای غیراجرائی:

اعضای غیراجرائی هیات‌عالی به ترتیب زیر انتخاب می‌شوند:

الف-۱- سه نفر اقتصاددان متخصص در حوزه پول و اقتصاد کلان، یک نفر با معرفی وزیر امور اقتصادی و دارایی، یک نفـر با معرفی رئیس کل و یک نفر با معرفی اتاق‌های سه‌گانه.

الف-۲- سه نفر متخصص در حوزه بانک و حقوق بانکی، یک نفر با معرفی وزیر امور اقتصادی و دارایی؛ یک نفر با معرفی رئیس کل و یک نفر با معرفی رئیس قوه قضائیه.

تبصره۱- صلاحیت اقتصاددان معرفی شده از سوی اتاق‌های سه‌گانه، باید به تأیید وزیر امور اقتصادی و دارایی برسد.

تبصره۲- کلیه اعضای غیراجرائی، پس از تأیید رئیس جمهور و با حکم وی به عضویت در هیأت عالی منصوب می‌شوند.

ب- اعضای اجرائی:

اعضای اجرائی هیأت عالی عبارتند از: رئیس کل به عنوان رئیس هیأت عالی؛ قائم مقام رئیس کل به عنوان نایب رئیس، دبیر هیأت عالی و معاون نظارتی رئیس کل. رئیس کل توسط رئیس جمهور و پس از مشورت با اعضای غیراجرائی هیأت عالی تعیین و منصوب می‌شود. قائم مقام رئیس کل به پیشنهاد رئیس کل با تأیید و حکم رئیس جمهور منصوب می‌شود. معاون نظارتی رئیس کل توسط رئیس کل انتخاب و با حکم وی منصوب می‌شود.

براساس ترکیب فعلی شورای پول و اعتبار به جز رییس کل بانک مرکزی و قائم مقام او، وزرای اقتصاد و صنعت، معدن و تجارت به همراه 2 وزیر منتخب دولت (در حال حاضر وزیر نفت و مسکن)، رییس سازمان برنامه و بودجه و رییس هیات عامل صندوق توسعه ملی، 2 نماینده از  كميسيون‌هاي اقتصادي و برنامه و بودجه و محاسبات مجلس به همراه روسای اتاق‌های بازرگانی و تعاون و همچنین دادستان کل کشور و 2 نفر کارشناس خبره و متخصص در حوزه‌های اقتصادی، پولی و بانکی (در حال حاضر علی طیب نیا و محمد نهاوندیان) عضو شورای پول و اعتبار هستند. ریاست این شورا نیز بر عهده رئيس كل بانك ‌مركزي است.

شرایط عمومی و اختصاصی، نحوه عزل و سایر مقررات مربوط به هیات عالی 

در ماده 7 این طرح شرایط اختصاصی و همچنین نحوه عزل و سایر مقررات توضیح داده شده است. براین اساس اعضای هیات عالی باید از تحصیلات عالی دانشگاهی برخوردار بوده و حداقل 10 سال تجربـه مفید در حوزه‌های اقتصادی، مالی یا بانکداری داشته باشند. رئیس کل و حداقل 2 نفر از اعضای غیراجرائی هیات عالی بایـد دارای مدرک دکتری معتبر و سوابق برجسته در حوزه اقتصاد کلان باشند.

دوره خدمت این شش عضو غیر اجرایی نیز بدین صورت است که آنها برای یک دوره شش ساله منصوب می‌شوند و انتخاب مجدد آنها صرفا برای یک دوره دیگر بلامانع است.

اما در اولین دوره تشکیل هیات‌عالی، در پایان سال‌های دوم و چهارم، دو نفر از اعضای غیراجرائی به قید قرعه از هیات عالی خارج می‌شوند. انتخاب مجدد اشخاصی که به قید قرعه از هیات عالی خارج می‌شوند، بلامانع است.

با این حال دوره تصدی اعضای اجرائی پنج سال است. انتخاب آنها صرفاً برای یک دوره دیگر، بلامانع است.

 

چگونگی عزل رییس کل بانک مرکزی

براساس بند (ت) ماده 7 طرح بانکداری مجلس، عزل رئیس کل از طرق زیر امکانپذیر است:

1-رییس جمهور می‌تواند پس از مشورت با اعضای غیراجرائی هیات عالی، رییس کل را عزل کند. عـزل رییس کل باید مستند به قصور یا تقصیر رییس کل در تحقق اهداف بانک مرکزی، یا عدم اجرای مصوبات هیات عالی باشد. اعضای غیراجرائی هیات عالی موظفند نظر مشورتی خود را به همراه ادله و مستندات مربوط، کتبا به رییس جمهور تقدیم کنند و برای اطلاع عموم منتشر کنند. همچنین، رییس جمهور باید حداقل یک هفته قبل از صدور حکم عزل، دلایل و مستندات خود را برای اطلاع عموم منتشر کند.

2-در صورتی که بیش از دوسوم اعضای غیراجرائی هیا‌ت عالی خواستار برکناری رییس کـل باشند، دلایل و مسـتندات خود را کتباً به رییس جمهور تقدیم می‌کنند. در صورت موافقت رییس جمهور، رییس کل عزل می‌شود. تقاضای برکناری رییس کل باید مستند به قصور مؤثر در انجام وظیفه یا عدم اجرای مصوبات هیات عالی باشد. در صورتی که رییس جمهور بـا پیشـنهاد عـزل رییس کل مخالفت کند، باید دلایل مخالفت خود را ظرف مدت یک هفته کتباً به رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کند. نامه رییس جمهور در این خصوص، در اولین جلسه علنی مجلس شورای اسلامی قرائت و برای اطلاع عموم، منتشر می‌شود.

تبصره- رییس جمهور در ابتدای دوره ریاست جمهوری، در صورتی که از دوره خدمت رییس کل، یکسال یا کمتر بـاقی مانده باشد، نمی‌تواند وی را عزل کند.

با این حال قائم مقام رییس کل با پیشنهاد رییس کل و تایید رییس جمهور عزل می‌شود. هرچند که برای عزل معاون نظارتی، تایید رییس جمهور نیاز نیست و این عضو هیات عالی با حکم رییس کل عزل خواهد شد.

در این طرح آمده است: در صورتی که هر یک از اعضای اجرائی یا غیراجرائی هیات عالی به موجب حکم قطعی دادگاه، محکوم به محرومیت از حقوق اجتماعی شود، یا به علت بیماری یا کهولت سن قادر به انجام وظایف خود نباشد، یا بیش از 10 روز کاری متوالی یا 30 روز کاری غیرمتوالی در طول یکسال غیبت غیرموجه داشته باشد، از عضویت در هیات عـالی عزل می‌شود. تشـخیص نـاتوانی و غیرموجه بودن غیبت، با هیات نظارت و حسابرسی است.

در صورتی که این طرح تصویب شود، پذیرش استعفای اعضای هیات عالی، غیر از معاون نظارتی، منوط به موافقت رییس‌جمهور است اما پذیرش استعفای معاون نظارتی با رییس کل است. جایگزین عضو مستعفی، متوفی، منعزل یا معزول هیأت عالی، باید ظرف مدت 2 هفته انتخاب شود.

عضو هیأت عالی که جایگزین عضو مستعفی، متوفی، منعزل یا معزول می‌شود، دوره عضو قبلی را به اتمام مـی‌رسـاند و اگر اولین دوره حضور او در هیأت عالی باشد، انتخاب مجدد وی برای یک دوره دیگر بلامانع است.

براساس بند مهمی از این طرح، عضویت در هیات عالی، شغل تمام وقت محسوب می‌شود و اعضای هیات عالی نمی‌توانند همزمان هیچ شغل یـا سـمت موظف یا غیرموظف اعم از سمت مدیریتی، کارشناسی یا مشاورهای در هیچ نهاد دولتی، عمومی، خصوصی، تعاونی و همچنـین در مؤسسات غیرانتفاعی یا مردم‌نهاد را داشته باشند. البته این ممنوعیت شامل فعالیت آموزشی در دانشگاه‌ها یا مراکز آموزشی غیروابسته بـه «اشخاص تحت نظارت»، در صورتی که خللی به انجام وظایف در هیأت عالی وارد نسازد، نمی‌شود.

از طرف دیگر اعضای هیات عالی و همسر و فرزندان آنها نباید سهامدار، عضو هیات‌ مدیره یا هیات عامل «اشخاص تحت نظارت» باشند و در صورتی که والدین، پدربزرگ، مادربزرگ، همسر فرزند، برادر یا خواهر عضـو هیـات عـالی، سـهامدار مـؤثر، عضـو هیات‌مدیره یا هیات عامل یکی از «اشخاص تحت نظارت» باشد، عضو مزبور موظف است ضمن اعلام موضوع بـه ریـیس کل، از شرکت در جلسات مربوط به «اشخاص تحت نظارت» مرتبط با آنها، خودداری کند. تشخیص سهامدار مؤثر با رئیس کل است.

همچنین اعضای هیات عالی باید در ابتدا و انتهای دوره عضویت در هیات عالی، «فرم تعارض منـافع» را تکمیـل و بـه دبیرخانـه هیات عالی تحویل دهند. دبیرخانه هیات عالی موظف است «فرم تعارض منافع» اعضای هیات عالی را برای رؤسای سه قوه ارسال کرده و در پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی منتشر کند.

براساس این طرح، اعضای هیات عالی مشمول قانون منع مداخلـه وزرا و نماینـدگان مجلسـین و کارمنـدان دولـت در معـاملات دولتـی و کشوری مصوب 22 دی ماه 1377 هستند وعلاوه بر آن نمی‌توانند از هیچ بخش دولتی، عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی خارج از بانک مرکزی (غیر از موارد استثناءشده در جزء (۲ ))هیچ گونه دریافتی داشته باشند. در صورت مامور شدن اعضای هیات عالی، در طول دوره ماموریت با رعایت قوانین و مقررات مربوط، صرفاً می‌توانند از یک محل حقوق دریافت کنند.

در بند مهم دیگری از طرح نمایندگان مجلس آمده است که انجام کار دائم یا موقت برای «اشخاص تحت نظارت» یا ارائه هرگونه خدمات مشاوره‌ای به آنها، توسط اعضـای هیـات عالی پس از پایان دوره عضویت آنها، به مدت سه سال ممنوع است. در صورتی‌که عضو هیات عالی کـه دوره خـدمت او بـه پایـان رسیده است از محل دیگری حقوق دریافت نکنند، حقوق وی در مدت سه سال ممنوعیت مـذکور کماکـان توسـط بانـک مرکـزی پرداخت خواهد شد.

از سوی دیگر اعضای هیات عالی نباید عضو احزاب سیاسی باشند.

 

وظایف و اختیارات هیات عالی

ماده 8 طرح بانکداری که باید برای بررسی به صحن علنی مجلس بیاید، وظایف و اختیارات هیات عالی را در 26 بند مشخص کرده است: 

۱ -اتخاذ سیاست‌های پولی و ارزی و تصمیم‌گیری درباره نحوه اجرای سیاست‌های مزبور و ابزارهای موردنیاز برای تحقـق آنها؛

۲ -اتخاذ تدابیر کلان برای هدایت تسهیلات و اعتبارات بانکی در جهت تحقق هدف مذکور در جزء (۳) بند «ب» مـاده (۳) این قانون؛

۳ -تصویب راهبردها و اصول کلی نظارت بر «اشخاص تحت نظارت»؛

۴ -تصویب سیاست‌های مربوط به پیشگیری از مخاطرات فراگیر در نظام بانکی؛

۵ -تصویب مقررات عملیات بازار باز؛

۶ -تصویب ضوابط ناظر بر بازار بین بانکی؛

۷ -تایید گزارش‌های دوره‌ای که تهیه و انتشار آنها به موجب قانون بر عهده بانک مرکزی قرار داده شده است؛

۸ -تصویب تمامی مقررات و دستورالعمل‌های لازم به منظور اجرای این قانون که مرجع دیگری برای تصویب آنها پیش‌بینـی نشده است؛

۹ -تصویب دستورالعمل نحوه اداره جلسات هیات عالی؛

۱۰ -تصویب صورت‌های مالی بانک مرکزی، تصمیم‌گیری در خصوص انتقال سود به حساب‌های اندوخته و تصویب افزایش سرمایه بانک مرکزی؛

۱۱ -تصویب بودجه سالانه بانک مرکزی؛

۱۲ - تصویب دستورالعمل ناظر بر میزان، ترکیب و کیفیت نگهداری ذخایر بین‌المللی در اختیار بانک مرکزی؛

۱۳ - ارائه مشاوره و توصیه‌های سیاستی به رییس جمهور و مجلس شورای اسلامی در خصوص طرح‌ها و لوایح مرتبط با اهداف و وظایف بانک مرکزی، قبل از تصویب آنها؛

۱۴ -اجازه تاسیس و تعطیلی شرکت‌های تابعه، شعب و نمایندگی‌های بانک مرکزی؛

۱۵ -تصویب ساختار، حکمرانی داخلی و مقررات اداری و استخدامی بانک مرکزی و دستورالعمل‌های اجرائی مورد نیاز، در چارچوب قوانین مربوط؛

۱۶ -صدور دستورالعمل‌های مربوط به حسابداری، حسابرسی و گزارشگری مالی «اشخاص تحت نظارت»، پس از اخذ نظر مشورتی سازمان حسابرسی و سازمان بورس و اوراق بهادار؛

۱۷ -اتخاذ تصمیم نهائی در خصوص بازسازی، گزیر، انحلال، ورشکستگی و تصفیه «اشخاص تحت نظارت»؛

۱۸ -اتخاذ تصمیم با رأی موافق دوسوم اعضاء در خصوص اعطای اعتبار به صندوق ضمانت سپرده‌ها در شرایط اضـطراری با درخواست مدیرعامل صندوق ضمانت سپرده‌ها و تایید رئیس کل؛

۱۹ -تصویب ضوابط مربوط به نحوه نگهداری و نمایش جواهرات ملی؛

۲۰ -اتخاذ تصمیم در خصوص مشارکت حقوقی بانک مرکزی در سرمایه شرکت‌هایی که فعالیت‌های بانک مرکزی را پشتیبانی می‌کنند؛

۲۱ -تصویب ضوابط مربوط به صادرات و واردات طلا، ضرب مسکوکات و معـاملات شمش طلا و نظارت بر اجرای صحیح آن؛

۲۲ -اتخاذ تصمیم در خصوص انتشار انواع اسکناس و مسکوک رایج، تولید قطعات جدید اسـکناس و مسـکوک و خارج کردن اسکناس‌ها و مسکوکات قدیمی از گردش؛

۲۳ -نظارت بر نحوه مدیریت بانک مرکزی و بررسی مداوم عملکرد آن در راستای حصول اطمینان از دستیابی به اهداف تعیین شده؛

تبصره- در صورتی که اجرای این وظیفه، مستلزم رأی گیری باشد، اعضای اجرائی هیأت عالی حق رأی نخواهند داشت.

۲۴ -تصویب ضوابط نگهداری حساب‌ها، گزارشگری مالی، شفافیت، طبقه‌بندی و تعیین سطح محرمانگی اطلاعات در بانک مرکزی؛

۲۵ -تدوین راهبردها و تصویب ضوابط کلی حاکم بر فناوری‌های نوین مالی در حوزه ابزارهای پرداخت، پول‌های رمز پایه و نظارت بر حسن اجرای آنها؛

۲۶ -تصمیم‌گیری درباره نحوه اجرای سایر وظایفی که براساس قانون به بانک مرکزی محول شده یا می‌شود.

همچنین براساس ماده 9 این طرح، هیات عالی موظف است کمیته‌های تطبیق، حسابرسی و کنترل داخلی، مدیریت خطر (ریسـک) و سایر کمیته‌های مورد نیاز را ایجاد کند. ترکیب اعضاء و شرح وظایف کمیته‌های مزبور توسط هیات عالی تعیین می‌شود. اعضای اجرائی هیات عالی نباید در کمیته‌های موضوع این ماده عضویت داشته باشند.